ՆԵՄԵՍԻՍ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ

Գործողություն,որի նպատակն էր պատժել 1915-ի հայերի ցեղասպանությունը կազմակերպող և իրականացնող երիտթուրք. պարագլուխներին:[Կոչվել է վրեժխնդրության հին հունական աստվածուհի Նեմեսիսի (Նեմեզիս,Նեմեսես) անունով]:

Առաջին համաշխարհային պատերազմում Թուրքիայի պարտությունից (1918) հետո երիտթուրք. կառավարության ու կուսակցության պարագլուխները գերմանական սուզանավով դուրս են բերվել Կ.Պոլսից և տարվել Գերմանիա: Օսմ. կայսրության 1918-ի դեկտեմբերի 16-ի դեկրետով «Մություն և առաջադիմություն» կուսակցության և թուրք. կառավարության պարագլուխներ Թալեաթը,Էնվերը,Նազիմը,Ջեմալը,Բեհաէդդին Շաքիրը և ուր. մեղադրվել են Թուրքիան պատերազմի մեջ ներքաշելու,հայերի տեղահանությունն ու ցեղասպանությունը կազմակերպելու մեջ և հեռակա դատապարտվել մահվան:


1919-ին Երևանում ՀՀԴ կուսակցության IX ընդհանուր ժողովը որոշում է ընդունել ի կատար ածել երիտթուրք. պարագլուխների նկատմամբ դատավճիռը: Նշվել է ցեղասպանության հանցագործների 650 անուն,որոնցից առանձնացվել են 41 գլխավոր հանցագործները: Նեմեսիս գործողությունն իրականացնելու համար ստեղծվել են Պատասխանատու մարմին (ղեկավար`Արմեն Գարո) և Հատուկ Ֆոնդ (ղեկավար`Շահան Սաթճակլյան): Գործողության օպերատիվ ղեկավարությունն ու նյութական ապահովումը իրագործելու էին Շահան Նաթալին և Գրիգոր Մերջանովը: Հանցագործներին հայտնաբերելու գործը ղեկավարելու էր Հրաչ Փափազյանը,որը որպես թուրք ուսանող կարողացել էր թափանցել երիտթուրք- վտարանդիական բարձր շրջաններ: Նեմեսիս գորղուղությունը նախապատրաստվել է մանրամասն: Գործուղության կազմակերպչական կենտրոններն էին «Ճակատամարտ» (Կ.Պոլիս) և «Դրոշակ»(Բոստոն) թերթերի խըմբագրատները: Վրիժառուների խմբերը (յուրաքանչյուրում 3-5 մարդ) հետապնդում էին կոնկրետ հանցագործին և հարմար պահին դատավճիռն ի կատար ածում:
Նեմեսիսի ընթացքում կատարվել են վրեժխնդրական հետևյալ գործուղությունները.




1921-ի մարտի 15-ին Սողոմոն Թեհլերյանը Բեռլինում սպանել է Թուրքիայի ներքին գործերի նախկին նախարար Թալեաթին: 1921-ի հունիսին Բեռլինում կայացել է Ս.Թեհլերյանի դատավարությունը,և դատարանը արդարացրել է նրան:




1921-ի դեկտեմբերի 5-ին Արշավիր Շիրակյանը Հռումում սպանել է երիտթուրք. կուսակցության առաջին կաբինետի ղեկավար Սայիդ Հալիմին:



1922-ի ապրիլի 17-ին Արշավիր Շիրակյանն ու Արամ Երկանյանը Բեռլինում վերացրել են Տրապիզոնի նախկին նահանգապետ Ջեմալ Ազմիին և «Թեշքիալաթ-ը և մահսուսե» կազմակերպության հիմնադիր Բեհաէդդին Շաքիրին (սպանվել է նաև նրա թիկնապահներից մեկը):



1922-ի հուլիսի 25-ին Թիֆլիսում Պետրոս Տեր-Պողոսյանը և Արտաշես Գևորգյանը սպանել են Թուրքիայի ռազմածովային ուժերի նախկին նախարար Ջեմալին.այդ գործողությանը մասնակցել են նաև Ստեփան Ծաղիկյանը և Զարեհ Մելիք-Շահնազարյանցը:



1922-ին կարմիր բանակի հրամանատր Հակոբ Մելքումովը գնդակահարել է Թուրքիայի նախկին ռազմ. նախարար Էնվերին Տաջիկստանում:Էնվերը Գերմանիայից Բաքվով անցել էր Միջին Ասիա:Այստեղ նա ղեկավարել է հակախորհրդական բասմաչական շարժումը:



1920-ի հունիսի 19-ին Արամ Երկանյանը գնդակահարել է Ադրբեջանի նախկին վարչապետ Ֆաթալի Խան Խոյսկիին և վիրավորել նրա ընկեր Խան Մահմադովին,Բաքվի խորհրդարանի «Մուսսավաթ» կուսակցության նախկին հիմնադիր: Երկանյանի գործընկերը գործողության ժամանակ եղել է Միսակ Կիրակոսյանը:



1921-ի հուլիսի 21-ին Միսակ Թոռլակյանը Կ.Պոլսում սպանել է Ադրբեջանի ներքին գործերի նախկին նախարար Բիհբութ Ժիվանշիր Խանին:Թոռլակյանի գործընկերներն էին Երվանդ Ֆունդուկյանն ու Հարություն Հարությունյանը: Անգլիական Ռազմ. Դատարանը դատել է Թոռլակյանին և արդարացրել:


Նեմեսիս գորղողության ժամանակ նաև դատապարտվել և գնդակահարվել են մի շարք հայ դավաճաններ.



1920-ին Սողոմոն Թեհլերյանը սպանել է Կ.Պոլսում Թուրքիայի գաղտնի ոստիկանության քաղաքական ղեկավար Մկրտիչ Հարությունյանին:


1920-ի մարտի 27-ին Արշավիր Շիրակյանը գնդակահարել է Կ.Պոլսում Վահե Իհսսանին (Եսայան): Իհսսանը թուրքերի համար կազմել էր Կ.Պոլսի հայ մտավորականների ցուցակ որոնք սպանվեցին 1915-ին:


1914-ին Հնչակյան կուսակցությունը կազմակերպել էր ընդհանուր համագումար Ռումինիայում,Թալեաթին մահափորձ կազմակերպելու համար: Ադուր Յասյանը դավաճանեց հայերին և Հնչակյան կուսակցության 21 անդամներ սպանվեցին: Արշակ Եզդանյանը գնդակահարեց դավաճան Յասյանին: